Ο Καζαντζάκης σεναριογράφος; Ναι, και μάλιστα πολυγραφότατος αφού έχει υπογράψει τουλάχιστον δέκα σενάρια -άλλο αν τελικά δεν είχαν την ίδια τύχη με τα μυθιστορήματά του.
Το ζεύγος Καζαντζάκη στις Κάνες παρέα με Μελίνα και Ντασσέν
Αυτήν του την ιδιότητα μαζί με άλλες, εν πολλοίς άγνωστες πτυχές του βίου του, αποκαλύπτει μια νέα ταινία που ετοιμάζει ο Λευτέρης Χαρωνίτης με επιστημονικό σύμβουλο τον Σταμάτη Φιλιππίδη: ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ, εν μέρει δραματοποιημένο με την μουσική του Χρήστου Λεοντή. Οπως μας λέει ο σκηνοθέτης, «ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ο πρώτος Ελληνας που ασχολήθηκε επαγγελματικά με την συγγραφή σεναρίου ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '20. Από τότε διέβλεψε πως το σινεμά είναι το μέσο του μέλλοντος». Δεν θα φανταζόταν βέβαια τις περιπέτειες που έμελλε να περάσουν οι κινηματογραφικές μεταφορές των έργων του... «Το πρώτο του σενάριο το έγραψε το 1928 για λογαριασμό των στούντιο του Κιέβου. Λεγόταν "Το κόκκινο μαντίλι" και ήταν εμπνευσμένο από την ελληνική επανάσταση του '21. Πρέπει τελικά να έγινε ταινία διότι άρεσε στα στούντιο του Κιέβου, αλλα δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει πια κόπια».
Στη Μόσχα, ο Καζαντζάκης έγραψε κι άλλα σενάρια: ένα για τον Λένιν κι ένα με τίτλο «Αγιος Παχώμιος και σία» με άγνωστο θέμα. Ξεκίνησε επίσης άλλο ένα για τον Βούδα το οποίο τελικά ολοκλήρωσε στην Τσεχοσλοβακία.
Μεταξύ άλλων έγραψε ένα σενάριο για τον Δον Κιχώτη κι ένα ακόμα με τίτλο «Μια ηλιακή έκλειψη» (υπάρχει σήμερα στο αρχείο του Παντελή Πρεβελάκη στο Πανεπιστήμιο του Ρέθυμνου): αφορμή γι' αυτό στάθηκε ένας διαγωνισμός της Κοινωνίας των Εθνών στις αρχές του '30. Εγιναν τελικά ταινίες ολ' αυτά; «Αγνωστη η τύχη τους. Τα πρώτα ίσως του απέφεραν κάποια κέρδη. Κάποια στιγμή όμως κουράστηκε και τα παράτησε».
Χρόνια μετά, το 1955, ο Σπύρος Σκούρας ζήτησε από τον Καζαντζάκη να του γράψει ένα στόρι εμπνευσμένο από τον ηρωισμό των Ελλήνων. Ομως δεν άρεσε στους σεναριογράφους της FOX.
Ο συγγραφέας όμως είχε και επιχειρηματικές ανησυχίες: «Το 1916», λέει ο Λ. Χαρωνίτης, «συνυπογράφει στη Θεσσαλονίκη ένα συμβόλαιο για εκμετάλλευση ξυλείας από το Αγιο Ορος (τότε ήταν που γνώρισε και τον Ζορμπά). Αλλά το σχέδιο ναυάγησε».
Ενάμιση χρόνο μετά, μαζί με τον Ζορμπά και κάτι φίλους του αποφασίζουν να αναλάβουν ένα μεταλλείο παραγωγής κάρβουνου στη Μάνη. «Ο Ζορμπάς μάλιστα ανέλαβε τεχνικός προϊστάμενος και ο Καζαντζάκης έμεινε εκεί έναν χρόνο. Ομως το κάρβουνο δεν ήταν καλής ποιότητας...»
Ολ' αυτά έγιναν την εποχή που ήταν παντρεμένος με τη Γαλάτεια και είχαν οικονομικά προβλήματα. Τίποτε απ' αυτά δεν τελεσφόρησε... Στην ταινία, όπου την φωτογραφία υπογράφει ο Σάκης Μανιάτης, περιλαμβάνονται και τρία φωνητικά ντοκουμέντα του Καζαντζάκη, καθώς επίσης και το μόνο φιλμάκι που διασώζει τη μορφή του.
*Αυτά για το νέο αυτό ντοκιμαντέρ που σύντομα θα είναι έτοιμο. Ο «Τελευταίος πειρασμός» πάντως του Σκορσέζε (1988), που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη, τυπικά είναι ακόμα απαγορευμένος στην Ελλάδα, ύστερα από δικαστική απόφαση! Η απαγόρευση βέβαια αφορά τις κινηματογραφικές αίθουσες, κι όχι την τηλεόραση. Κι όμως: η ταινία, που δείχνει τον Χριστό να μπαίνει σε πειρασμό να ακολουθήσει την ανθρώπινη υπόστασή του, ουδέποτε κατάφερε να προβληθεί στην ελληνική τηλεόραση! Το 2004 το Star είχε προγραμματίσει το φιλμ, όμως με επέμβαση της η Εκκλησία απέτρεψε τη μετάδοσή του.
Κι όμως, ο ίδιος ο Σκορσέζε, σε συνέντευξη του στον Ν. Φ. Μικελίδη στο φεστιβάλ της Βενετίας, ανέφερε πως θεωρεί τον «Τελευταίο πειρασμό», «ένα πνευματικό και βαθύτατα θρησκευτικό βιβλίο. Ομως άλλο θρησκεία κι άλλο Εκκλησία», υπογράμμισε.
Πάλι καλά που το ελληνικό κοινό το 2003 κατάφερε να παρακολουθήσει μια θεατρική εκδοχή του βιβλίου δια χειρός Σωτήρη Χατζάκη στο Εθνικό. Μπορεί άλλωστε πλέον να αναζητήσει την ταινία και σε dvd. Τον Οκτώβριο μάλιστα του 2004 ο Ν. Φ. Μικελίδης (από τους μάρτυρες υπεράσπισης στην δίκη), πρόβαλε για πρώτη φορά την ταινία στο πλαίσιο του «Ευρωπαϊκού Πανοράματος» της «Ε» σε μια κατάμεστη αίθουσα.
Δεν ήταν όλα έτσι ήρεμα το 1988: με την έξοδο της ταινίας στις αίθουσες, αλλόφρονες θρησκόληπτοι διαδηλώναν έξω από τα σινεμά, καίγοντας ή σκίζοντας τις οθόνες και προκαλώντας εισαγγελικές παρεμβάσεις και μηνύσεις. Κι όμως η ταινία πρόλαβε και έκοψε 160.000 εισιτήρια μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεση. Η εταιρεία θεωρώντας πως η ταινία είχε ήδη κάνει τον κύκλο της δεν μπήκε στον κόπο να ασκήσει έφεση.
Να απαγορευθεί!
Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, ο Φράνκο Τζεφιρέλι πρωταγωνίστησε στην πολεμική εναντίον της ταινίας του Σκορσέζε θεωρώντας την «επίθεση των Εβραίων του Λ. Αντζελες εναντίον του χριστιανικού κόσμου». Οσο για τον αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, ζήτησε την απαγόρευση της προβολής της ταινίας σε επιστολή του προς τους υπουργούς Προεδρίας, Παιδείας και Πολιτισμού.
Λιγότερο γνωστές είναι οι δυσκολίες που αντιμετώπισε ο Ζυλ Ντασσέν ο οποίος το 1957 γύρισε σε ταινία το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» με κινηματογραφικό τίτλο «Αυτός που πρέπει να πεθάνει». Στην πολυβραβευμένη ταινία έπαιζε και η Μελίνα. Ηταν μια γαλλοελληνική παραγωγή, γι' αυτό και δεν μπορούσαν να την εμποδίσουν. Ομως δεν της έδωσαν την παραμικρή βοήθεια, όπως έκαναν σε άλλες περιπτώσεις (βλ. το «Παιδί και το Δελφίνι»).
Αντίθετα, δυσκόλεψαν τα πράγματα: κάποια στιγμή ο Ντασσέν θέλησε να κάνει γύρισμα σε μια εκκλησία όπου υποτίθεται πως μπαίνει ένας Τούρκος με το άλογό του. Παρά το ότι ο παπάς το είχε επιτρέψει, η Εκκλησία απαγόρευσε το γύρισμα θεωρώντας το «ιεροσυλία». Ετσι, ο Ντασσέν έστησε μια ολόκληρη εκκλησία ντεκόρ.
Ντασσέν και Καζαντζάκης συνεργάστηκαν στενά για τις ανάγκες της ταινίας. Οπως λέει ο Ντασσέν σε μια συνέντευξή του στον Δημήτρη Γκιώνη το 1990, όταν πρωτογνωρίστηκαν «ο πάγος έσπασε μόλις ο Καζαντζάκης μου είπε μια ιστορία πολύ σόκιν. Από κει και πέρα όλα πήγαν καλά. Τον αγαπούσα πολύ τον Καζαντζάκη. Βέβαια, στην αρχή μου είπε ότι δεν θα μ' αφήσουν να κάνω την ταινία στην Ελλάδα. Εγώ του είπα ότι θα την κάνω».
Ο Καζαντζάκης παραβρέθηκε στην πρεμιέρα της ταινίας στις Κάνες: «Δεν μπόρεσα να κρατήσω τα δάκρυα. Είναι εξαιρετικά συγκινητικό», έγραφε σ' έναν φίλο του. Πέντε μήνες αργότερα πέθανε.
Ακόμα και ο «Ζορμπάς ο Ελληνας» (1964), η θρυλική κινηματογραφική μεταφορά από τον Μιχάλη Κακογιάννη του μυθιστορήματος του Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» με τον Αντονι Κουίν, άναψε τα αίματα: Οι Κρήτες θεώρησαν πως το έργο τούς δυσφημεί. Η Ιερά Σύνοδος απείλησε να αφορίσει τον Μιχάλη Κακογιάννη...
No comments:
Post a Comment