Ο έρωτας στο καβαλέτο

Οταν το μουσείο Λέοπολντ της Βιέννης οργάνωσε πριν από δύο χρόνια την έκθεση «Η γυμνή αλήθεια» με πίνακες των Γκούσταβ Κλιμτ, Οσκαρ Κοκόσκα, Εγκον Σίλε, ανάρτησε την ημέρα των εγκαινίων και την πινακίδα «Ελεύθερη είσοδος σε όσους προσέλθουν με τα μαγιό τους ή γυμνοί»!


Η «Ξαπλωμένη γυναίκα» του Εγκον Σίλε
Αρκετοί απελευθερωμένοι φιλότεχνοι ανταποκρίθηκαν τότε συνδράμοντας το πνεύμα της ερωτικής τέχνης που προκάλεσε πριν από 100 χρόνια την πουριτανική αυστριακή κοινωνία. Και το παράδοξο είναι ότι με αυτό το «χάπενινγκ» ουδείς σκανδαλίστηκε. Ούτε από τα γυμνά έργα, ούτε από τους γυμνούς επισκέπτες...

Το Μέγαρο Μουσικής που φιλοξενεί από τις 23 Οκτωβρίου την έκθεση «Κλιμτ, Σίλε, Κοκόσκα και η εποχή τους» αποδεικνύεται πιο συντηρητικό, παρ' ότι το κύριο σώμα των έργων προέρχονται από το ίδιο βιεννέζικο μουσείο. Η πλειονότητα των 70 έργων που θα δούμε είναι λάδια και γκουάς με πορτρέτα και τοπία και μόνο τα σχέδια είναι πιο τολμηρά, απεικονίζοντας γυμνές γυναικείες φιγούρες. Αυτό ασφαλώς δεν μειώνει την αξία της έκθεσης που φέρνει πρώτη φορά στην Αθήνα τους κορυφαίους ζωγράφους της «αυστριακής άνοιξης», του κινήματος δηλαδή που στο μεταίχμιο του 19ου και 20ού αιώνα επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη του μοντερνισμού.

Κοντά σε γνωστούς πίνακες, όπως η «Ξαπλωμένη γυναίκα», «Η νεκρή μητέρα» του Σίλε, ο οποίος εκπροσωπείται με 17 έργα, την «Αυτοπροσωπογραφία του Κοκόσκα», τα ήρεμα τοπία του Κλιμτ, που δεν τα ταράζει η ανθρώπινη παρουσία, θα εκτεθούν και έργα των συνοδοιπόρων τους. Πολύ λιγότερο γνωστών, μέχρι προ τινος καλλιτεχνών, όπως οι Ρίχαρντ Κερστλ, Αντόν Κόλιγκ, Καρλ Μολ, Χέρμπερτ Μπεκλ, Αντόν Φαϊστάουερ, Μαξ Οπενχάιμερ, Αλφρεντ Ρόλερ, Ρούντολφ Βάκερ κ.ά., οι οποίοι συμμετείχαν στα ίδια εργαστήρια που είχαν σχέση με τη ζωγραφική αλλά και την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση και μοιράζονταν το ίδιο όραμα για το «ολικό έργο τέχνης». Για την τέχνη, έξω από τα όρια ενός πίνακα που κρεμιέται στον τοίχο.

«Ηθελαν να ανατρέψουν το κατεστημένο και η τέχνη να απλωθεί σε όλα τα επίπεδα», διευκρινίζει η κριτικός τέχνης Εφη Ανδρεάδη, που επιμελείται την έκθεση. «Γι' αυτό στις ομάδες τους συμμετείχαν αρχιτέκτονες, μουσικοί, άνθρωποι του θεάτρου, ακόμα και ο Φρόιντ με τις ιδέες του».

Τότε, όλοι οι δημιουργοί θαύμαζαν τον Κλιμτ που ήταν ο πιο επιτυχημένος. Αναπόφευκτα δεν έλειπαν οι ομοιότητες, αλλά και οι αντιζηλίες. Ετσι, ο Κοκόσκα κατηγόρησε τον Σίλε ότι του έκλεβε τις ιδέες, ενώ κάποια στιγμή, το 1905, ο Κλιμτ πήρε τους φίλους του και αποχώρησε από το κίνημα...

Γιαπωνέζικες επιρροές

Τα χαρακτηριστικά της τέχνης της «Ανοιξης της Βιέννης» ήταν ο προβληματισμός γύρω από τον θάνατο, η αποστροφή της σεμνοτυφίας, η εσωστρέφεια, η αυτοανάλυση.

«Την εποχή εκείνη καταξιώθηκε η αυτονομία του σχεδίου, που καταδεικνύει στα έργα τους την επιρροή της γιαπωνέζικης τέχνης» συνεχίζει η επιμελήτρια της έκθεσης. «Τα πορτρέτα είναι γυμνά, δεν έχουν πίσω τους εικόνα. Αναδείχτηκε η σημασία της γραμμής ακόμα και στα λάδια. Ο Σίλε, για παράδειγμα, προσπαθούσε να σχεδιάζει χωρίς να σηκώνει τη γραφίδα από το χαρτί. Η αντίδραση εκδηλώθηκε και ενάντια στον νατουραλισμό. Στα τοπία τους δεν υπάρχει σκιά, δεν τους ενδιαφέρει το φως. Τα στολίδια περιττεύουν και μόνο η αρ νουβό τους κεντρίζει γιατί σχηματοποιεί τη φύση. Αυτή η ανανέωση στην εικαστική αντίληψη οδήγησε στο μοντέρνο».

Η έκθεση μας μεταφέρει σε μια μεταβατική περίοδο για την Αυστρία. Βρισκόμαστε στο τέλος της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας και προοιωνίζεται η συρρίκνωση της χώρας και ο καταστροφικός πόλεμος. Ο εθνικοσοσιαλισμός κάνει την εμφάνισή του κερδίζοντας έδαφος στην εργατική τάξη. «Από τη μια υπάρχει το συναίσθημα της χαράς για τον νέο αιώνα που θα σπάσει τα καλούπια του συντηρητισμού στην αρχιτεκτονική, στη μουσική, στην τέχνη, και από την άλλη μια ατμόσφαιρα θανάτου, ζοφερή. Ακόμα και στα πιο ερωτικά έργα, πίσω από τη γύμνια της γυναίκας ελλοχεύει ο θάνατος. Γι' αυτό και οι Γάλλοι παρομοιάζουν την αυστριακή άνοιξη με μια "χαρούμενη Αποκάλυψη"».

Σε μια γεμάτη ερωτισμό Βιέννη, που είχε πάθος με τις κρυφές ιστορίες για διαστροφές, οι κορυφαίοι ζωγράφοι της γύριζαν και στα σαλόνια και στα... αλώνια. Οι βιογράφοι του Κλιμτ αναφέρουν ότι στο εργαστήριό του, ένα χαμηλό κτίσμα με εσωτερικό κήπο, κυκλοφορούσαν όλη την ώρα γυμνές γυναίκες, όχι μόνο νέες αλλά και ηλιωμένες, όμορφες και άσχημες, μεγαλοαστές και πόρνες.

Ο Σίλε, που επέλεγε για μοντέλα του κυρίως κορίτσια κάτω των 18 ετών, κατηγορήθηκε για αποπλάνηση μιας ανήλικης και φυλακίστηκε για παραγωγή «άσεμνων έργων». Πορτρέτα πλουσίων κυριών έκανε αρχικά ο Κοκόσκα μέχρι να αφεθεί σε αισθησιακά, έμπλεα χρωμάτων έργα, που οι ναζί θεώρησαν εκφυλισμένα και κατέστρεψαν αρκετά από αυτά.

«Ολοι είχαν τις μούσες τους» λέει η Ε. Ανδρεάδη. «Θαύμαζαν την ιδέα της πόρνης, αλλά από την άλλη υπήρχε ο φόβος της ασθένειας που αυτή μπορεί να κουβαλάει και να οδηγήσει στο τέλος. Η γυναίκα φέρνει τον καρπό της ζωής αλλά και του θανάτου. Στα έργα τους η γυναίκα είναι δαιμονική, η Σαλώμη, η Ηλέκτρα...».

Η έκθεση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης και του ΕΟΤ και έχει δωρητή το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Πλαισιώνει τον κύκλο όπερας στο Μέγαρο Μουσικής που περιλαμβάνει την μονόπρακτη όπερα «Ο Νάνος» του Αλεξάντερ φον Τσεμλίνσκι και το δραματικό μονόπρακτο για σόλο σοπράνο «Ερβάρτουνγκ» του Αρνολντ Σένμπεργκ (23, 25, 27, 29/10).